“Haznadar Mehmed-agina džamija, podignuta u XII vijeku u Donjoj mahali. Bila je najveća u gradu. Poznata je pod imenom Haznadar ili Mehmed-agina a kasnije Idrizovića džamija. Zidana je kamenom a imala je drveno munare. Bila je pokrivena ćeramidom. Na ulazu u džamiju postojao je natkriveni trijem na drvenim stubovima.
Srušena je 1958.godine voljom tadašnjih vlasti, a na njenim temeljima podignuta je zgrada Elektroprenosa.
Službenici ove džamije bili su: Salih Mulabegović, Hafiz Mustafa Gušmirović, Adem Međedović, Mustafa Dizdarević od 1932.
Džamija je imala i svoje vakufe: po jedan dućan u Bijelom Polju i Beranama, jednu staru Ruždiju i groblje. Ukupan prihod u 1927.godini iznosio je 6.736,66 dinara.” (B. Agović: “Džamije u Crnoj Gori)
- Agović u svojoj knjizi pominje i Abdurahmana Hadžiahmetovića, kao imama u Bijelom Polju.
O situaciji u Bijelom Polju tokom i neposredno nakon Drugog svjetskog rata, pisao je književnik Nusret Idrizović u romanu “Efendija u tajnom gradu”, čiji glavni junak je imam Haznadar džamije… Inače otac autora romana i njegovog brata Muriza Idrizovića, takođe književnika.
Mnogi stanari zgrade koja je potom podignuta na mjestu Harem-džamije, doživjeli su nesrećnu sudbinu. Isto kao i pokojni vlasnik kafea u istoj zgradi, simbolično i ne slučajno, nazvanog “Uskok” (?), koji je svojevremeno na prostoru gdje se nalazilo mezarje, napravio još i ugostiteljsku baštu. Naravno, niko od Bjelopoljaca nije našao za shodno da reaguje. A zgradu već dugo “krasi” i izborni pano DPS-a: “Zrelo naprijed! – Za evropsko Bijelo Polje…”. I opet, znakovito, zar ne!?
Ugledni Bjelopoljac hadži-Abaz Hadžiahmetović, ispričao nam je da su njegovi preci napravili prvu džamiju u Bijelom Polju, tadašnjem Akovu. Naime, dva brata, direktni potomci iz loze jednog od sultana, nakon što su napustili rodne obale Crnog mora, iz srca osmanskog carstva krenuli su sa zadatkom da šire islam na prostoru Balkana. Sa sobom su nosili velike količine zlata, pa su u pratnji imali brojno obezbjeđenje. Na tom putu, prvo su se zaustavili u Skoplju, gdje su kupili dvije kuće da bi, nakon izvjesnog vremena, prešli u Prizren., gdje su takođe posjedovali nekretnine. Inače, hadži- Abazovom starijem bratu Sulejmanu bilo je poznato gdje se nalaze ti njihovi posjedi. Iz Prizrena braća su prešla u Sjenicu a onda u Akovo. Smjestili su se na Ugljak (dio iznad Džafića brda), gdje se u to vrijeme nalazilo gradsko pazarište.
Akovo je tada imalo samo jednu drvenu ćupriju na Limu. Jedan brat je, potom, kupio zemlju između tadašnjeg glavnog puta i limske obale sve do Turbeta (u Nedakusima), a drugi kupuje zemlju iznad puta. To je bio ogroman posjed. Najbolju lokaciju su odredili za džamiju, koju su sagradili od ćerpiča i sa drvenom munarom. Pored džamije sagrađena su i dva objekta: Ruždija i Fethija, gdje se održavala vjerska poduka siromašne djece, kojoj je bio obezbijeđen i boravak. Džamiju su Akovljani nazivali i ‘Harem’ zbog velikog prostora koji je zahvatala. Imami te džamije generacijama su bili iz porodice Hadžiahmetovića, i uglavnom su se obrazovali u tadašnjoj Persiji, a mujezini su bili iz porodice Omerhodžića.
Hadži- Abazov predak koji je došao iz Anadolije, imao je dva sina: Omera, koji je bio hodža i od njega su nastali Omerhodžići, i Ahmeta koji je bio na hadžiluku, pa su uzeli prezime Hadžiahmetovići. Ponašaju se kao jedno bratstvo.
Od Hadži-Ahmeta, sin Nur-efendija, a od njega Abdulah. Abdulahov sin Abdurahman, koji je bio imam džamije Harem, umro je 1926. Abdurahman je od djece imao: Ibrahima, Rizaha, Rabu, Hatemu i Vasviju.
Nur-efendija je bio mujezin, a brat Abdurrahman, kao školovaniji, imam. Tapije (fermani) o vlasništvu su se prenosili s koljena na koljeno. Hadži-Abaz ih je dobio od svoje tetke Vasvije, koja je bila udata za njihovog komšiju Šaćira Bejtića. Nijesu imali djece, pa se nakon muževljeve smrti vratila svom bratu Ibrahimu i podizala njegovu djecu. Vasvija je bila veoma učena, završila je tadašnje škole Ruždiju i Fethiju. Bila je otresita i hrabra žena. Govorila je i pisala turski. Živjela je oko 90 godina, umrla 1983. Abazov otac Ibrahim imao je mlađeg brata Rizaha, koji je u Siriji završio studije, a obišao je i druge arapske zemlje. Po završetku studija, postavljen je na službu u Đakovici. Umro je od španske groznice, a sumnjalo se i da je ubijen. Rodbina nikada nije saznala ni grob gdje mu se nalazi. Inače je bio kurra hafiz.
Hadži- Abzov otac Ibrahim je bio đurumlija- dobrovoljac, učesnik bitke na Galiciji, gdje je i ranjen. Prije ranjavanja je bio imam, umro je 1940.godine. Poslije njega, imam u Haznadar džamiji je bio Mujaga- Mustafa Dizdarević.
Pomoć za prijevod Fermana, koji su u posjedu Hadžiahmetovića, tražili smo na više adresa, ali bezuspješno. U turskoj ambasadi u Podgorici, gdje smo između ostalog sagovornike upoznali i sa ovim slučajem, sve je ostalo na obećanjima. Poznato nam je da je za prevođenje zadužen sadašnji glavni imam u Ulcinju, navodno stručnjak za staroturski. Zašto nijesmo dobili povratnu informaciju s tim u vezi, ostaje nejasno. Prilikom susreta sa stručnjacima za staroturski jezik u Gazi-Husrevbegovoj biblioteci u Sarajevu, potvrđeno nam je da su ovakvi fermani veoma rijetki na našim prostorima i da imaju neprocjenjivu vrijednost, ali nam ni oni nijesu izašli u susret. Pokušaji da preko nekih drugih lica iz Biblioteke i Rijaseta dođemo do rješenja, do danas su, takođe ostali bezuspješni. U Sarajevu smo, takođe, kontaktirali službenike u Turskom kulturnom centru “Yunus Emre”, ali nam se ni oni nijesu nikada javili…
(U međuvremenu, i u Podgorici je otvoren TKC “Yunus Emre”. Na našu molbu za sastanak odgovorili su pozitivno i obećali da će se javiti… I tako do danas. Njihova ignoracija ide u prilog pretpostavci da za svoje sagovornike i saradnike mogu uzeti u obzir samo one koji su bliski crnogorskom režimu i njihovim podanicima u liku zvaničnika Islamske zajednice u Crnoj Gori.)
A onda, jednog dana u posjetu starobarskoj tvrđavi, sa suprugom i kćerkom došao je Dr. Bünyamin Çağlayan iz Turske, profesor na Univerzitetu Beder u Tirani, stručnjak za staroturski jezik. Uz razgovor o kulturno-istorijskoj baštini, sa akcentom na osmanlijski period, došli smo i do teme ‘Ferman’. Dali smo mu kopije, a nakon izvjesnog vremena stigao je mail u kom prof. Bunyamin kaže da su “oba dokumenta vezana za Abdurrahmana Nureddina iz Akove i njegovo službovanje ili direktno za džamiju Hazinedar Mehmed Age…”:
“Evkaf-ı mülhikadan İskenderiye sancağında vaki Akova palangasında merhum Hazinedar Mehmed Ağa nam sahibü’l-hayratın bina eylediği cami-i şerifin vakfından olmak üzere vazife-i muayyene ile imamet ve hitabet cihetlerinden imamet cihetinde tevcihine dair varid olan inhâ üzerine kuyud-ı lâzimesi bilahare muamele-i kalemiyesi ……………….. zikrolunan imamet ciheti Mehmed Beg Ebi Ahmedin vefatı vukuuyla ………………. imtihan ehliyeti nümâyân olan hafîri işbu rafi’-i tevkî-i refîü’şan-ı hakanî Abdurrahman bin Nureddin zîr-i salah uhdesine tevcihi mahkeme-i defterden tanzim olunan ilam üzerine makam-ı nezaret-i hümayunumdan bu telhisi ifade kılınmakla mucibince tevcih olunmak fermanım tevcihine binüçyüz ondokuz senesi zilhicce-i şerifesinin yrminci günü tarihinde be berat-ı hümayununmu verdim ve buyurdum ki mumaileyh………………………. imamet cihetine vazife-i muayyene-i kadimesiyle binnefs bilâ-kusur imdi hüsn-i hizmet itmek ve terk-i tekâsül vuku bulmak şartıyla mutasarrıf ola. Fi’l-yevmi’r-râbi’ min şehr-i rebiu’l-âhire sene aşrîn ve selasemie ve elf
Evkaf-ı hümayun hazine-i celilesine mahsus berat-ı ali-şan yazılmak içün varakadır.
Yalnız beş kuruştur.
Muhafız-ı Kostantiniye
Bu berat Akova palangasında Hazinedar Mehmed Ağa Camii imamı Ahmed’in oğlu Mehmed vefat ettiği için bu görevi Nureddin’in oğlu Abdurrahman’ın yapması için verilmiştir. Tarih 4 rebiülahir sene 1320 (11.07.1902)
Reşad
Evkaf-ı mülhikadan İskenderiye sancağında Akova palangasında ashab-ı hayratdan hazinedar Mehmet Ağa Cami-i Şerifi vakfından olmak üzere vazife-i muayyene ile imamet ve hitabet cihetlerinden imamet cihetine tevcihine dair varid olan intiha üzerine kuyud-ı lazimesi balahare muamale-i kalemiyesi mutasarrıfı Mehmed bin Ahmed’in vefatı vukuuyla mahlulünden imtihan ehliyetini nümayan olan işbu refi-i tevki-i refiü’ş-şan-ı Hakan Abdurrahim bin Nureddin zir-i salah uhdesine tevcihi mahmekeme-i olunan ilam ve ve makam-ı Nezaret-i Evkaf-ı Hümayunumdan bittahsis vaki olan arz ve isdida üzerine hitabet-i mezkurenin mumaileyhe tevcihi tensib olunmagın bu berat-ı şerif-i ali şanımı virmek mumaileyh hitabet cihetini vazife-i muayyenesine bila kusru’l-imla hüsn-i hizmet itmek ve terk ü teka idilmesi refinden ahire virilmek şartıyle mutasarrıf ola.
Tahrir fi’l-yevmü’s-sani ve’l-aşrin min şehr-i cemadiye’l-ahir sene seb’a ve aşrin ve selase mie
Evkaf-ı hümayun hazine-i celilesine mahsus berat-ı ali-şan yazılmak içün varakadır.
Yalnız beş kuruştur.
Muhafız-ı Kostantiniye
Bu berat Akova palangasında Hazinedar Mehmed Ağa Camii imamı Ahmed’in oğlu Mehmed vefat ettiği için hitabet görevini Nureddin’in oğlu Abdurrahman’ın yapması için verilmiştir. Tarih 22 cemaziyelahir sene 1327 (11.07.1909)”
Oba dokumenta nose ‘tugru’- pečat sultana Abdul Hamida II:
Iako niko ne spori činjenice koje govore o sudbini Haznadar-agine džamije, kao i otimačini koja je uslijedila, gore navedena dokumenta koja su u posjedu hadži-Abaza Hadžiahmetovića, nesporno dokazuju vlasništvo nad istim. Stoga nadlježne vjerske i državne institucije treba neodložno da izvrše povraćaj ovog vakufa pod okrilje Islamske zajednice!